Zuidas

Bijdrage van Bouwe Olij (PvdA) aan het debat over de Zuidas in de raad van 25 juni 2008

Voorzitter,

‘Het volbouwen van de zogenoemde zuid-as is niet langer een taboe. Integendeel, dit gebied moet de komende tien jaar een veel grotere kantoorlocatie worden dan het huidige beleid toestaat. Tot deze conclusie is het college van b. en w. van Amsterdam gekomen na een serie gesprekken met topambtenaren. Over de IJ-oevers wordt niet meer gesproken’. Dit is een tekst uit het oudste stuk in mijn, inmiddels vele meters tellende, archief over de Zuidas. Het is een artikel uit Het Parool van 17 maar 1993. De beleidswijziging kwam tot stand onder leiding van de toenmalige wethouder van Ruimtelijke Ordening, de Groenlinkser Jeroen Saris. Tot dan toe was het beleid om aan de zuidkant van de stad hooguit nog zestigduizend vierkante meter kantoren te bouwen. Dat werd door Saris uitgebreid tot honderdtachtigduizend vierkante meter. Dat het realisme bij Groenlinks vandaag de dag net zo groot is als toen bewijst de huidige Groenlinks wethouder ruimtelijke ordening gisteren nog met zijn interview in de NRC, waar hij de vloer aanveegt met het milieubeleid in ons land. We zijn nu vijftien jaar verder met de Zuidas. We praten nu over een gebied van 270 hectare waar uiteindelijk 4,2 miljoen vierkante meter aan woningen , kantoren en voorzieningen komt. De Businesscase gaat overigens niet over 4,2 maar over 2,7 miljoen vierkante meter. Vierenhalf jaar terug (21 januari 2004) kwam een juichend persbericht uit van rijk en gemeente waarin zij aankondigden een gezamenlijk bedrijf te willen voor de ontwikkeling van de Zuidas. ‘De samenwerking richt zich op het dokmodel en Brinkman gaat de NV Zuidas voorbereiden. Voorwaarde is dat provincie en private partijen meedoen’. Wat later dan toen gedacht besluiten we vandaag over de Visie Zuidas. Helaas kunnen we nog niet besluiten over de financiële kant van de zaak (Het prospectus, de businesscase). Toch kort een paar opmerkingen daarover.

Financiën
In de loop van het onderhandelingsproces met het rijk en de private partijen heeft Amsterdam voortdurend concessies gedaan: Minister Zalm zou 180 miljoen euro bijdragen door het 2e tijdvak erfpacht onder te brengen bij het ABP. Is hem niet gelukt en Amsterdam betaalt dat nu zelf door een opslag van 8,9% op de erfpacht af te dragen aan de NV Zuidas; De grond in de flanken (het gebied naast het dok) is door Amsterdam ingebracht in de businesscase; De lagere grondopbrengst voor sociale woningbouw compenseert Amsterdam zelf.

Voor Zalm was belangrijk dat private partijen meededen. Dat was zowel praktisch als politiek ingegeven. Praktisch vanuit het idee van risicospreiding en politiek om aan te kunnen tonen dat naar Angelsaksisch voorbeeld het ook hier mogelijk is publiek-private samenwerking bij infrastructurele projecten van de grond te krijgen. Wat is van dat idee nog over? Sinds de ‘blauwe stip’ plotseling uit de blauwe hemel kwam vallen is van het idee van risicospreiding nog maar weinig over. De private partijen lopen maximaal een risico van 210 miljoen euro. Dat is het bedrag dat zij verplicht kunnen worden bij te storten en dat is precies hun 60% aandeel in het eigen vermogen van de NV. Als alles tegenzit en het loopt uit de hand met het project kunnen de private partijen uit de NV stappen, zijn hun 210 miljoen kwijt maar laten stad en staat met de gebakken peren zitten. Hoezo risicospreiding? Het politieke dogma dat private partijen mee moeten doen met het investeren in een typische overheidstaak als het realiseren van infrastructuur, hangt aan een zijden draadje. De private partijen houden niet op te verkondigen dat het project te risicovol is, de businesscase te mager en dat Amsterdam te veel invloed wil en gekke dingen wil als sociale woningbouw.

Overheids NV
‘Een slimme meid is op haar toekomst voorbereid’. Deze raad en mijn fractie bestaan voor de meerderheid uit vrouwen. Dus is het niet gek dat de PvdA met het voorstel komt ons voor te bereiden op de situatie dat de private partijen afhaken en stad en staat voor de keus komen te staan samen door te gaan, of het dokmodel vergeten, afblazen en bovengronds een nieuw plan ontwikkelen. Om voor bereid te zijn op de consequenties van zo’n keuze dien ik een amendement in met het verzoek tot een onderzoek naar de haalbaarheid van een Overheids NV.

Visie Zuidas
Terug naar het fysieke deel. De visie Zuidas. Een knap stuk werk van u en uw ambtenaren. Hulde voor zoveel kwaliteit. We mogen trots zijn dat we dat hebben in de stad en we moeten er heel zuinig op zijn en er alles aan doen om het te behouden. In grote lijnen kan de PvdA-fractie zich vinden in de Visie. Dat klinkt algemeen en dat is het ook. Maar de Visie is óók algemeen. De grote lijn is zichtbaar maar de uitwerking kan nog alle kanten op. Hoe die uitpakt weten we nog niet en als straks de NV aan het roer staat zullen wij als raad er ook veel minder greep op hebben dan wij doorgaans gewend zijn. Er staan veel goede uitgangspunten in de Visie zoals het mengen van functies in de verhouding één derde wonen, één derde kantoren en één derde voorzieningen. Maar essentieel is hoe je dat vervolgens concreet invult en hoe je het spreidt over het gebied. Hetzelfde geldt voor de openbare ruimte, de plinten van de gebouwen, , het Openbaar Vervoer en het station. Hoe werk je dat uit. Veel zal de komende jaren nog terugkomen. Hoewel de wethouder niet ophoudt te benadrukken dat de gemeenteraad zijn publiekrechtelijke bevoegdheden niet kwijtraakt, zal dat in de praktijk volgens mijn fractie toch niet al te veel meer voorstellen. Ga maar na. De NV maakt plannen, onderhandelt met marktpartijen, sluit compromissen, doet toezeggingen, deelt ontwikkelrechten uit, stopt er nog wat extra vierkante meters in en het geheel gaat in de blender en voor ons ligt het Bestemmingsplan. Gelieve te tekenen bij het kruisje.

Aantal vierkante meters
Mijn fractie vreest dat het zo zal gaan als wij vandaag niet een paar piketpaaltjes slaan. Die zijn bedoeld als een duidelijke en structurerende werking richting NV Zuidas en zijn ook een signaal dat men niet eeuwig door kan gaan met elk (kosten) probleem op te lossen met nog meer vierkante meters in het project te stoppen. Voor de PvdA staat de stedenbouwkundige kwaliteit voorop en niet alleen maar het geld verdienen. We transformeren hier een stuk stad van 270 hectare waar 20.000 mensen komen te wonen, 80.000 mensen werken en 200.000 dagelijks verblijven. Dan moet kwaliteit en leefbaarheid voorop staan. Toen de Businesscase in concept werd vastgesteld betrof het 2.480.000 vierkante meter. Inmiddels hebben wij het over bijna 2,7 miljoen. Mijn fractie is van mening dat de raad nu ergens een grens moet trekken om de voortdurende groei te kunnen stoppen. De keuze waar je die legt is altijd arbitrair. Maar als wij kijken wat er al aan plannen ligt en in ontwikkeling is dan is een grens van 3 miljoen vierkante meter bijzonder soepeltjes. Dat betekent nog eens 300.000 meter er bij met een grondwaarde van zo’n 300 miljoen euro.
De PvdA heeft een amendement (maximaal aantal m2) gemaakt dat de grens op 3 miljoen legt en tevens vastlegt hoeveel vierkante meter winkelvloeroppervlak er gerealiseerd mag worden. Als in de toekomst er goede redenen zijn om van de 3 miljoen af te wijken dan is dat altijd bespreekbaar. Maar de kracht van dit amendement zit erin dat de NV dat dan goed moet motiveren en met de pet in de hand staat bij de gemeenteraad. Dat is toch een ander uitgangspunt dan dat wij nu geen paal en perk stellen en de gemeenteraad in de toekomst op de rem moet trappen.

Projectbesluiten
Ik heb nog een paar puntjes. Tot nu toe is volgens mij alles wat op de Zuidas staat, gebouwd met art. 19. Dit is eigenlijk onwenselijk en met ingang van 1 juli a.s., als de nieuwe Wet op de Ruimtelijke Ordening van kracht wordt kan het ook niet meer. In de nieuwe wet zit de figuur van het Projectbesluit. De wethouder wil ook in de toekomst het Projectbesluit gebruiken bij de verdere ontwikkeling van de Zuidas. Mijn fractie heeft grote twijfels bij uw keuze voor deze werkwijze. Het per geval toepassen van het Projectbesluit beperkt de integrale sturing en toetsing. Daarnaast betekent het veel extra ambtelijke inzet en lopen we financiële risico’s.

Om als gemeenteraad nog enigszins grip te houden op de stedenbouwkundige invullingen is het waarschijnlijk beter om eerst een Bestemmingsplan te maken voor het hele gebied. Dat is echter lastig door het noodgedwongen algemene karakter van dat Bestemmingsplan. Een oplossing is wellicht het maken van een gedetailleerd Stedenbouwkundig plan dat ons als raad zelfbinding geeft en op basis daarvan kunnen dan per deelgebied (postzegel) bestemmings-plannen worden gemaakt. Wij begrijpen dat de wethouder nu door wil met bouwen en daarom hebben wij een amendement (projectbesluiten) waarin wij voorstellen dat binnen een half jaar de raad een definitieve keuze maakt over het wel of niet werken met Projectbesluiten op de Zuidas.

Tram en bus
De ontsluiting met openbaar vervoer van het nieuwe station Zuid, dat net zoveel reizigers krijgt als CS (250.000 per dag), is naar onze mening onvoldoende uitgewerkt in de Visie. U stelt voor de ontsluiting te concentreren aan één kant van het station. De ARS adviseert ons te kiezen voor een ontsluiting aan vier zijden van het station waarbij er altijd een tram of bus bij een hoofd- en een zij-in/uitgang stopt. Een interessante optie waar wij niet direct de consequenties van kunnen overzien. Daarom dienen wij een amendement (tram en bus) in waarbij wij vragen om onderzoek naar deze variant. De Visie is onduidelijk over de plaats en omvang van het busstation. Het lijkt erop dat het busstation erin zit omdat wij 90 miljoen euro van de stadsregio hebben gekregen. Dat lijkt mij echter een verkeerd uitgangspunt.

Niet het geld moet onze keuze bepalen maar de noodzaak van een voorziening. Graag hoor ik van de wethouder of er nog over de voor- en nadelen van een busstation gesproken en nagedacht mag worden, of dat de discussies die in het veld onder deskundigen gevoerd worden zinloos zijn omdat het college toch kiest voor een busstation omdat het 90 miljoen oplevert.

Strawinskylaan
Een heikel punt in de Visie is de keuze voor verlaging van de Strawinskylaan.
In de buurt en in de politiek is daar verdeeldheid over. Het stadsdeel is voor verlaging en het college ook. In de Visie werd eerst gesproken over uitvoering in de tweede fase maar het is plotseling naar voren gehaald naar de eerste fase. Als je het gebied Strawinsky goed wil ontwikkelen en de Irenegracht wil maken dan zal je alles dat er nu staat aan kantoren moeten slopen en de Strawinskylaan verlagen. De vraag is of dat de beste oplossing is. Er is geen urgentie, ook niet technisch, om de laan nu al te verlagen. Lijn 5 is er net op aangelegd en bij snelle verlaging wordt hier wel erg veel geld weggegooid. De parkeergarage onder de rijksweg moet bij het maken van het dok verplaatst worden naar de Strawinskylaan. Hij komt dan onder die laan te liggen. Als het dok onverhoopt niet doorgaat is de noodzaak de Strawinskylaan te verlagen ook van de baan. De Strawinskylaan kan overigens ook nog heel goed over tien jaar verlaagd worden. Het is maar net waar je begint in de flanken van de Zuidas. Ik kan mij niet aan de indruk onttrekken dat de snelle ontwikkeling van het Strawinskygebied gunstig is voor de Businesscase. Weer 100.000 vierkante meter erbij dan begroot. Aan Breevast is toegezegd dat zij 50.000 vierkante meter mogen ontwikkelen terwijl zij nu 15.000 vierkante meter hebben aan de Strawinskylaan. Wethouder is dat de reden dat de Strawinskylaan opeens al in de eerste fase verlaagd moet worden? Het lijkt de PvdA-fractie beter eerst een zorgvuldig interactief proces met de buurt op te zetten over het stedenbouwkundige plan voor het gebied. Betrek daarbij de bewoners op een serieuze manier en laat voor- en nadelen zien en koppel daaraan dat de Irenegracht er ook echt komt. Pas als dat proces doorlopen is kunnen wij een zorgvuldige afweging maken. Wij hebben hiervoor een amendement (Strawinskylaan).

Sportvelden
In de Visie krijgt sportclub Buitenveldert drie velden. Op dit moment heeft men drie wedstrijdvelden en één trainingsveld. Sportclub Buitenveldert is een grote, bloeiende en groeiende voetbalvereniging. De PvdA-fractie vindt dat zij in de definitieve situatie over minimaal vier velden moet kunnen beschikken. Voetbalclub AFC krijgt in de eindsituatie vijf velden. Wij stellen voor te onderzoeken of het mogelijk is elders in de stad een nieuw of bestaand sportpark te realiseren waar één van de clubs heen zou kunnen. Als dat mogelijk is zou er van een win-win situatie sprake zijn. Wij hebben hiervoor een amendement (sportvelden).

Ik kom aan het einde van mijn betoog. De PvdA-fractie staat volledig achter de ontwikkeling van het Zuidasgebied tot een hoogwaardig, internationaal woon- en werkgebied. Daarvoor is het dokmodel onontbeerlijk. De Visie die er nu ligt en die wij vandaag, geamendeerd, vaststellen is de basis voor de fysieke invulling van die ontwikkeling. Tegelijkertijd gebiedt de eerlijkheid te zeggen dat wij niet tot elke prijs gebakken zitten aan het dok. Als u er de komende maanden met het rijk en de private partijen niet uitkomt en een overheids NV ook niet mogelijk blijkt te zijn, dan rest ons niets anders dan de plannen te herzien en wat de infrastructuur betreft in feite opnieuw te beginnen. Laten we hopen dat het niet zover komt.

Tot slot wil ik u, uw politiek assistent en de vele ambtenaren van projectbureau Zuidas, DRO, OGA, IVV, stadhuis en niet te vergeten de griffie en al die anderen die de afgelopen maanden nog meer dan ooit voor ons klaar stonden om alle vragen razendsnel te beantwoorden en van dienst te zijn, bedanken. Met sommige ambtenaren hebben we uren lange sessies gehad waarbij zij ons tot in detail hebben uitgelegd hoe alles in elkaar steekt zowel financieel als fysiek. We hebben als voltallige commissie Ruimtelijke Ordening in het gebied rond gelopen met architecten en stedenbouwers en daarna stevig gediscussieerd, we hebben als commissie de afgelopen maanden talloze vergaderingen gehouden, openbaar en besloten. Zelden heb ik mij zo in een onderwerp verdiept. Ik heb mijn collega’s in de commissie nog beter leren kennen en ik wil hier wel zeggen dat, ondanks de politieke verschillen van mening, het een feest was om dit mee te mogen maken.

Dank u wel.