28 april 2007

Wat zijn eigenlijk Jan Schaefer types?

Wouter Bos schreef in zijn verweer over de ‘crisis in de PvdA’ dat de partij ‘meer gewone mensen en types als Jan Schaefer’ in beeld moest brengen. De Volkskrant vroeg zich vervolgens af of dat misschien Jacques Tichelaar is. Immers de man die de taal van de straat spreekt. Maar wie was Jan Schaefer eigenlijk? En hebben we zo’n type nodig?

Zijn naam gaat al jaren rond als ‘de volkse jongen’ onder de bestuurders. De man die midden in de samenleving stond, het ‘woord van de straat’ sprak. In PvdA kringen is hij een heilige. Maar hield Jan Schaefer zelf wel van de PvdA? Intermediair sprak met een aantal oud-collega’s.

Over één ding zijn ze het allemaal eens. ‘Schaefer was een topbestuurder.’ Ook politieke ‘tegenstanders’ steken de loftrompet af. Gerrit-Jan Wolffensperger, wethouder voor D66 in diezelfde tijd: ‘Hij was een verschrikkelijk slimme man.’ Samen zaten ze van 1978 tot 1986 in het Amsterdamse college. ‘Een roerige, maar ook bevlogen tijd. Schaefer kon onderhandelen als de beste, maar had ook een geweldig improvisatievermogen. Hij was de volkse jongen, ik de dubbele doctorandus. En dat klikte.’

Kees Tamboer, in de jaren tachtig journalist bij Het Parool, noemt hem zelfs de ideale politicus. ‘Schaefer was pragmaticus. Op die manier kun je iets bereiken wat anders blijft liggen.’ Hij looft de manier waarop Schaefer zijn ambtenaren speciale bevoegdheden gaf. ‘Hij maakte ze verantwoordelijk voor de zaak. Daardoor kon er veel efficiënter opgetreden worden.’

Schaefer zat van 1971 tot 1973 in de Tweede Kamer, daarna was hij vier jaar staatssecretaris van stadsvernieuwing. Van 1978 tot 1986 was hij wethouder in Amsterdam. Na die succesvolle tijd ging hij terug naar Den Haag, maar zonder plezier. Zijn geliefde portefeuille bouwen en wonen was reeds vergeven.

Een PvdA’er?
Schaefer was aanvankelijk CPN’er, maar stapte over naar de PvdA. Maar dat maakt hem nog geen ‘echte PvdA’er’. Frans van der Ven, destijds diens wethoudersassistent, vindt het verschrikkelijk dat Wouter Bos ‘zijn naam nu weer misbruikt.’ Hij vindt het getuigen van een ‘verderfelijk soort populisme. Dat terwijl de partij hem na 1986 vooral kapot gemaakt heeft.’ Ook Eberhart van der Laan, lange tijd fractievoorzitter van de PvdA Amsterdam, hekelt de manier waarmee Wouter Bos met het imago van Jan Schaefer omgaat. ‘Zijn naam wordt zovaak misbruikt. Elke keer als die spagaat tussen intellectuelen en arbeiders op tafel komt, zijn er Jan Schaefer types nodig.’

De PvdA omhelst Schaefer, maar Schaefer zelf was begin jaren negentig helemaal klaar met die partij. Samen met onder andere André van der Louw, oud-burgemeester van Rotterdam en Rik ten Have, destijds raadslid voor D66, wilden ze een nieuwe beweging vormen. ‘Uiteindelijk is daar ‘Paars’ uit geboren’, zegt Ten Have met enige trots. ‘Er moest nieuw elan komen. Hij was namelijk door zijn eigen partij schandelijk behandeld.’

Een andere querulant binnen de PvdA, Rob van Gijzel, sprak in die tijd vaak over een nieuwe beweging ‘Als we samen in de Ford Scorpio van Jan naar Den Haag reden, spraken we vaak over de partij. Die tweede periode in Kamer (1986-1990) zag ik hem steeds ongelukkiger worden. Dat hij het woordvoerderschap Volkshuisvesting niet kreeg, heeft hem erg verdrietig gemaakt. Maar daar zijn ze in de PvdA goed in.’

Imago
Recht voor zijn raap. Man van het volk. De voormalige banketbakker met zijn spijkerpak had een ijzersterk imago. Toch klopt het niet helemaal. ‘Het is bijvoorbeeld een misverstand dat Schaefer overal op af ging’, zegt Walter Etty, zes jaar collega wethouder in Amsterdam. ‘Hij bleef liever thuis als er onrust in de stad was.’ Waar de één de geschiedenis in gaat als daadkrachtig bestuurder, staat de ander (Etty) te boek als ‘Breznjew aan de Amstel’. ‘Zo gaat dat met beeldvorming’, zegt Etty nu. ‘Het is niet leuk om zo je politieke loopbaan af te sluiten. Het had anders gekund.’ Hij beaamt dat de PvdA niet snel om ‘Walter Etty-types’ zal roepen, maar ‘dat is ook de tragiek van een wethouder van financiën. Die gaan alleen maar over het geld.’

‘Uiteindelijk hebben we dingen voor elkaar gekregen door een goed college’, zegt Michael van der Vlis, wethouder in diezelfde periode. ‘We hadden een helder programma en sterke wethouders.’ Heldenverering vindt Van der Vlis nooit goed. ‘Maar het heeft natuurlijk erg met die portefeuille te maken: Stadsvernieuwing, Volkshuisvesting. Jan heeft echt zijn sporen achtergelaten in de stad.’

‘Natuurlijk was hij informeel, kort en bondig en volks’, zegt Paul Bos, destijds één van de ambtenaren die de stadsvernieuwing moesten trekken. ‘Maar hij was natuurlijk ook een hork, een bulldozer. En je bouwde geen krediet op. Elke keer moest je je opnieuw bewijzen.’

Jan Schaefer van 2007
De naam die vaak wordt genoemd als een ‘Jan Schaefer type’, is de huidige fractievoorzitter. Jacques Tichelaar. ‘Ze hebben dezelfde soort slimheid. Iets van boerenslimheid’, oordeelt D66’er Gerrit Jan Wolffensperger. Maar ook diens fractiegenoot Hans Spekman zou de Jan Schaefer van 21-ste eeuw kunnen worden. ‘Dat wil zeggen, als ze hem de vrijheid geven’, zegt Parooljournalist Kees Tamboer. Ook Job Cohen, Bouwe Olij (raadslid in Amsterdam) en Ahmed Aboutaleb worden genoemd. ‘Maar uiteindelijk is er maar één Jan Schaefer’, concludeert Frans van der Ven. ‘En die is dood.’