Over eerlijkheid: Brits Labour en de PvdA in gesprek

Wat een zwaarmoedig gesprek had kunnen worden over de herpositionering van progressief links werd een eerlijke, hoopvolle dialoog. Afgelopen dinsdagavond was ik in een uitverkochte Balie. Met de Britse Obama – Chuka Umunna, emeritus professor politicologie (Cambridge) – Andrew Gamble en onze eigen Lodewijk Asscher op het programma had ik hoge verwachtingen.

Tekst Tom Leenders

Daar gaat de massa – Prof. Gamble
Als gevolg van de voortdurende economische onzekerheid die maar niet lijkt te verdwijnen, ziet Gamble de opkomst van opstandige partijen. In het Verenigd Koninkrijk (VK) naast UKIP ook binnen Labour zelf met Jeremy Corbyn, de waarschijnlijk nieuwe voorman van Labour, als belichaming. Het politieke landschap fragmenteert, omdat de samenleving dat ook doet. Gamble ziet een tweedeling tussen grofweg de ‘cosmopoliet’ en de lager opgeleide. Dit leidt tot populisme gericht op angst voor immigratie [sic: in het VK het belangrijkste onderwerp in de publieke opinie [1] en een vijandige EU houding. Samenlevingen zijn individualistischer geworden en kennen minder instinctieve solidariteit. De steun voor een welvaartsstaat die herverdeelt neemt af en sympathie voor straffende ‘steun’ richting armen en werkende armen neemt toe. Centrum links wordt daarbij gezien als welzijnspartij in plaats van partij voor alle werkende mensen. Gamble ziet drie grote veranderingen met impact: ongelijkheid, een veranderende wereldeconomie en stagnatie.

Wat je erft en je plek op de sociaaleconomische ladder zijn bepalender geworden. Het is een erosie van de solidariteit waar de welvaartsstaat op gebouwd is. Er vindt een waterscheiding plaats in de internationale economie die nooit meer hetzelfde zijn. Dat heeft een impact op werkgelegenheid, de welvaartsstaat en migratie. Er is op dit moment geen bestuurssysteem dat een antwoord heeft op deze uitdagingen. En dan de stagnatie. Het economisch herstel is uiterst fragiel en de nervositeit voor een nieuwe crisis is groot. De grote vraag voor centrum links is of deze stagnatie permanent is. Kunnen we het van ons afschudden? We zitten in ieder geval tot onze nek in de schulden, zowel privaat als publiek. Dat heeft gevolgen voor wat overheden kunnen doen. Op de vraag of grote ‘catch all’ politieke partijen nog kansrijk zijn, antwoordt Gamble van niet. De massa partijen komen niet meer terug.

Groepstherapie met de Britse Obama – Chuka Umunna
Ondanks de stof die Jeremy Corbyn als gedoodverfde nieuwe Labour voorman doet opwaaien, wijkt Chuka Umunna niet echt uit over de Labour verkiezing. Dat is jammer. De populariteit van Corbyn en de strijd binnen Labour is interessant. De ideeën van partijveteraan Corbyn zijn conservatief, onorthodox en soms radicaal, maar prikkelend. Van het heropenen van de mijnen tot het oprichten van een nationale investeringsbank bij Corbyn kan het allemaal. Binnen Labour polariseert Corbyn. Een deel van de MP’s (members of parliament) ziet hem liever gaan dan komen en Blair en Brown speechen publiekelijk tegen zijn verkiezing. Toch spreekt Corbyn veel mensen aan. Mogelijk omdat zijn boodschap oprecht overkomt en authentiek is. Daar hebben de Britten wel behoefte aan na ervaringen met ‘two kitchen’ Ed Milliband. De meeste steun voor Corbyn komt van mensen die tijdens of na de periode Milliband lid zijn geworden [2] . Maar goed, het enige wat Umunna er over kwijt wil, is dat het kiezen van hun nieuwe leider de kus des doods is. Dat zegt genoeg.

Waar Umunna het wel over heeft, is de progressieve linkse politiek die nodig is. Eensgezindheid binnen Labour is lastig. Er is woede over ‘de derde weg’ politiek van Blair die als een afwijzing van sociaaldemocratische fundamenten wordt gezien. Hoe terecht ook vindt Umunna dat Labour blijft hangen en te weinig ideologisch vernieuwd. Naar behaalde successen wordt te weinig gekeken (hervorming NHS, nationaal minimumloon). De nieuwe linkse politiek moet volgens Umunna creatief zijn. Hij neemt de reactie op taxi app Uber in Londen als voorbeeld. Uber wordt gezien als een bedreiging voor huidige werkgelegenheid, terwijl er in de iets verdere toekomst chauffeurloze auto’s zijn. Faciliteer een carrière verandering in plaats van restrictief op te treden.

Volgens Umunna moeten we het gesprek aangaan van onderop (‘grassroots’). Dat deed het centraal gestuurde Labour verkeerd. Zorg dat je de verandering bent die mensen willen zien in hun gemeenschap. Solidariteit is daarbij het allerbelangrijkste. Omdat progressief links de zorgen van mensen niet meer representeert hebben we het moeilijk. Maar Umunna is een optimist. Er staat een nieuwe generatie klaar voor progressieve linkse politiek zegt hij.

Je goed voelen met Asscher
“Nu we toch in groepstherapie zitten, kunnen we er maar beter met een goed gevoel uit komen”, zegt Asscher. Hij signaleert dat het niet goed gaat met progressief links. In Nederland staan we historisch laag in de peilingen en ook in Frankrijk en Duitsland is er een neerwaartse trend. Het constant veranderen van onze leider of de polls in twijfel trekken gaat ons niet helpen. Dat zijn voorbeelden van hubris. De uitdagingen die er toe doen, daar moet het over gaan! Iemand die werkt op een 0-uren contract en maar moet afwachten of de huur betaald kan worden. Mantelzorgers met een baan ernaast die stress hebben, omdat ze het niet gebolwerkt krijgen. In plaats van ons afvragen waarom we verloren hebben, moeten we ons afvragen wat we verloren hebben, zegt Asscher. Als sociaaldemocraten hebben we altijd gestreden tegen een tweedeling in de samenleving. Wij hebben een samenleving met middenklasse gebouwd, dat is onze historische prestatie. Precies deze middenklasse heeft het nu moeilijk. Hebben onze kinderen het nog wel beter dan wij? Zijn we nog zeker van onze baan? We moeten de belofte herstellen dat toekomstige generaties het beter hebben dan wij. Dat kan als we samenwerken. In plaats daarvan hebben we elkaar bekritiseerd. De strijd binnen Labour laat dat weer zien. Laten we de juiste strijd voeren, die tegen rechts. We moeten handelen naar onze waarden. Stop met denken dat ongelijkheid een gegeven is, dat is het niet. Als we gaan denken dat kapitalisme niet te temmen is, dan heeft aandacht voor solidariteit geen zin. We moeten het verschil maken met mensen, niet voor mensen aldus Asscher. De PvdA als natuurlijke bondgenoot voor iedereen die verandering wil waarmaken.

Alleen dan kunnen we weer een echte partij van de arbeid zijn. Laten we samen het verschil maken.

Als afsluiting vragen uit het publiek. Umunna maakt indruk met zijn antwoord op de vraag: hoe kunnen we nieuwe, jonge mensen betrekken zonder in de val van de ‘like’ samenleving te trappen? Umunna: we moeten voorkomen dat het een ‘flashmob’ democratie wordt, waarbij mensen snel komen en gaan. Laat ze echt betrokken raken bij maatschappelijk activisme. Veel (jonge) mensen zijn gewend aan een Amazon cultuur waarbij je iets bestelt wanneer jij daar zin in hebt en bepaalt wanneer je het krijgt. Politiek is het tegenovergestelde. Als politici moeten we daar eerlijk over zijn. Niet alles kan zoals we dat willen.

Naar buiten
Alleen maar nieuwsgieriger geworden, trek ik prof. Gamble en Asscher na afloop nog even aan hun jasje. Aan Gamble vraag ik hoe we als links progressieven nu verder moeten in dit plurale politieke landschap? Gamble: je moet een meer plurale politiek bedrijven. Zorg voor een oprecht open dialoog buiten de traditionele partijkaders, met organisaties, belangengroepen etc. Dat is moeilijk, omdat zo’n verandering langzaam gaat en wrijft met de centrale partijcultuur. Maar je moet, omdat mensen onderscheidende platformen willen. Ben je daar niet toe in staat, dan verlies je als partij rap aan legitimiteit. Het probleem is dat partijen niet goed zijn in het doorbreken van deze impasse. Op lokaal niveau vraagt het om ‘grassroots’ politiek met gesprekken die plaatsvinden binnen lokale netwerken. Geef deze mensen en hun netwerken verantwoordelijkheid, daar ligt de kans. Dan zijn mensen bereid om lokale belangen te representeren. Daar komen we als sociaaldemocraten ook vandaan.

Aan Asscher vraag ik hoe we nieuwe en jonge mensen betrekken bij de progressieve beweging. Asscher: we moeten mensen niet vragen om over de PvdA te praten of even iets te liken op Facebook. Wij moeten aanhaken op waar mensen zelf mee bezig zijn. Van een slowfood beweging tot hoe mensen omgaan met de combinatie werk –  privéleven. Het gaat om idealisten een platform te bieden en het geven van verantwoordelijkheid.

[1] The Economist, 22 augustus 2015:immigration worries – Tunnel vision

[2] The Economist, 15 augustus 2015: Labours leadership race – Corbyns cohort