Ontspannend, ondernemend, opvallend.

De toekomst: 2025
We zien een dooradering van Amsterdam met agrarische landschappen en dito activiteiten. Door een re-inventing city and countryside programma van Greater Amsterdam is het denken over stad en platteland geheel veranderd. Werd in 2007 nog gesproken over het overbruggen van de kloof tussen de Amsterdammers en de boeren uit de ommelanden, in 2025 hebben de agrarische ondernemers zich dik genesteld in de Amsterdamse binnenstad – en de omliggende oudere en nieuwere wijken – en hebben de Amsterdammers zelf hun landkiosken tot ver in het Noord Hollandse landschap opgebouwd. Deze landhuisjes hebben ze niet nodig voor het antwoord op de vraag hoe een koe of een boerenkool eruit ziet. Voor dergelijke aangelegenheden hoeven ze maar door hun wijk te lopen naar één van de vele stadsboerderijen met uiteenlopende biologische producten: groenten, verse eieren, honing, melk, en waar mogelijkheden zijn van alle soorten recreatie inclusief Bed & Breakfast.

Community building
Nee, Amsterdammers trekken naar hun landhuisjes omdat daar – naast het stedelijke milieu van de eigen stad – nieuwe vormen van community building zijn ontstaan die zeer geïnspireerd zijn door de vitaliteit van de sociale en culturele waarden die plattelandsgemeenschappen koesteren. Dit is niet een Ot en Sien verhaal want internet speelt een zeer belangrijk rol in deze gemeenschappen. Er zijn zelfs communities die een Second Life op internet hebben inclusief woon- en werkverkeer, file-entertainment en digitale conferenties met gelijkgestemde groepen waar ook ter wereld. De eigen afkomst wordt zeer gerespecteerd. De landhuisjes zijn Fries, Marokkaans, Limburgs, Turks, Zeeuws of Surinaams gegroepeerd maar interessanter is wellicht het gegeven dat gehele nieuwe interculturele groepen zijn ontstaan die aan de stroken bij de poldersloot aardappelen verbouwen afgewisseld met olijfbomen en kouseband.

Hoe heeft zo’n transmissie zich kunnen voltrekken en welke rol speelt ‘recreatie’ hierin? In onze observaties vallen een zestal zaken op.

Culturele hoofdstad
Onder invloed van globalisering heeft Amsterdam zo’n 10 jaar na de millenniumwisseling definitief haar positie als culturele en intellectuele hoofdstad van Nederland op de kaart gezet. Altijd was het de grootste van de vier, maar nooit de eerste in het buitenland. Bij recreatie werd vooral gelet op de mogelijkheden voor de Amsterdammers en voor zover het mensen van buiten waren, werden ze gezien als ‘toerist’ die afkomt op de grachten en het Van Gogh Museum. Toen echter duidelijk werd dat ‘Amsterdam’ als zodanig al een brand was en dat de kracht gevonden kon worden in het beleven van Amsterdam alleen al door het uitspreken van de naam, veranderden ook de concepten van recreatie in en rondom Amsterdam. Amsterdam als unieke plaats in de wereld deed nu de Amsterdammers wakker schudden hetgeen ruimte bood voor het ontwikkelen van totaal nieuwe benaderingen. Zo is ook het agrarisch dooraderen van Amsterdam ontstaan en zo zijn ook de culturele gemeenschappen Amsterdammers in het buitengebied geboren.

Green governance
Een tweede element in de transmissie is Green Governance geweest waarin Amsterdam het voortouw heeft genomen. Lastige Amsterdammers hadden Al Gore niet nodig om te beseffen dat de gehele stedelijke ontwikkeling in interactie met het eigen platteland weinig duurzaam was. De relatie met de voedselketens was onzichtbaar, groenvoorzieningen waren gekunsteld en hadden niets van doen met de werkelijke natuur zoals deze in de omgeving van boerderijen te vinden is, ontmoetingen tussen stedelingen en plattelanders waren van folkloristische aard en hadden geen betekenis in het grote herstructureringsproces dat zich op het platteland aan het voltrekken was (minder dierintensief, meer biologisch, verbreed boeren, etc.). Het centrale stadsbestuur heeft in reactie op deze negatieve situatie en als eerste in Nederland Green Governance afgekondigd hetgeen wil zeggen dat elke maatregelen, elk besluit, elke plan integraal getoetst wordt aan een tiental groene uitgangspunten. Bijvoorbeeld: totale hergebruik van afval, individuele mobiliteitsmogelijkheden ter bestrijding van belastend verkeer, consumptie van louter streekproducten (die inmiddels flink intercultureel van samenstelling zijn). Een dergelijk Green Governance heeft de interactie tussen stad en platteland op een hoger plan getild. Agrarische ondernemers werden ingeschakeld om authentieke groenvoorzieningen te realiseren terwijl Amsterdammers hun verfrissende ideeën inbrachten hoe het platteland tot nieuwe functies en diensten kon komen. Green Governance zorgde niet voor een goed recreatieklimaat maar was een voorbeeld hoe een stad zelf werkelijk kan ontspannen in verbinding met het ommeland.

Klimaatverandering
Een derde element vormde de wereldwijde klimaatverandering die ook Amsterdammers in de ban hield (en nog houdt). Amsterdam is op palen gebouwd maar door de stijging van de zeespiegel werd de centrale slogan: wonen op het water. Hele gebieden in het ommeland zijn nu bestemd tot het opvangen van overtollig water hetgeen geleid heeft tot nieuwe watergebieden. Zogenaamde flatboten tellen wel zo’n 10 verdiepingen met een totale mix van werken wonen en recreëren. Het IJ is getransformeerd tot één van de meest interessante waterboulevards van Europa. Sail is in dit verband de absolute topper en het lijkt wel of Amsterdam tijdens dit evenement uitsluitend op het water leeft, werkt en ontspant. Andere steden nemen het waterconcept over en profileren zich als het ‘Amsterdam van ….China, Japan, Australië, etc.’.

Culturele factor
Als vierde element moet de culturele factor genoemd worden. De landelijke overheid heeft ingezien dat Amsterdam een unieke glans kan geven aan Nederland binnen een cultureel divers Europa. Er is vervolgens geïnvesteerd in een culturele en creatieve industrie hetgeen het innovatieklimaat in Amsterdam heeft versterkt. Van dit klimaat trekken regio’s elders in Nederland de vruchten want zij slagen erin om hun eigen brand succesvol en op inspirerende wijze te verbinden met I Amsterdam. Het accent op creativiteit en innovatie heeft ook gevolgen gehad voor de kenniscreatie rond recreatie. Inmiddels telt Amsterdam een wetenschappelijk topinstituut op het gebied van ontspanning met als centrale thema’s water, interactie stad-platteland en groen. Van alle continenten komen wetenschappers om tijdelijk of langdurig hun wetenschappelijke activiteiten verder uit te bouwen en te verdiepen. Een fusie tussen de UvA en de succesvolle landbouwuniversiteit uit Beijing kon dan ook niet uitblijven.

Hoofdtransportaders
Het vijfde element betreft het onder de grond brengen van de hoofdtransportaders. Dit schiep o.a. enorme ruimte voor nieuwe agrarische activiteiten. In de beweging tussen stadswoningen en landkiosken, de nieuwe inrichting met de dooradering van stedelijke boerderijen, de klimaatveranderingen en de strikte duurzame beleidsvoorschriften waren voor de creatieve industrie een enorme uitdaging om tot duurzame typisch Nederlandse vervoerssystemen te komen. De trekschuit en de trekfiets konden in korte tijd ontwikkeld worden met reeds beschikbare technologie. De fiets haakte aan een trekstang die langs de weg loopt en onderdeel is van een mechanisch stedelijk netwerk; het intoetsen van je bestemming in de tomtom en het systeem doet de rest. Een vergelijkbaar systeem werd voor de 21e eeuwse trekschuit ontwikkeld. Met deze nieuwe mobiliteit zelf kennismaken is een absoluut hoogtepunt van beleving voor elke toerist.

Privaat-publieke verbindingen
Een enorme doorbraak werd gevormd door nieuwe vormen van privaat beheerde publieke ruimtes. Door zowel de belangen van de burgers, als ook die van de agrariërs goed te kunnen behartigen, trok de gemeentelijke overheid zich in grote delen van de stad terug uit het beheer van de publieke ruimte. Dit betekende een enorme bevordering van de betrokkenheid van de burgers bij hun omgeving en creëerde nieuwe experimentele democratische vormen zoals de Landdag (in de jaren 2007/2008) hierheen gebracht door Poolse Europeanen.

Korte termijn
Welke betekenis heeft deze exercitie voor de zeer korte termijn? In onze ogen is het van belang dat Amsterdam eerst zichzelf opnieuw uitvindt. Van grootste stad van Nederland moet Amsterdam zich zelf als Europese ontspanningsstad zien. De grotere trends die hierboven beschreven zijn, laten zich niet moeilijk vertalen in concrete maatregelen waarbij de Amsterdammers zelf geacht worden een hoofdrol te spelen. Bij alle trends (globalisering, groen, water, mobiliteit, nieuwe democratie en creativiteit) kunnen groepen aan de slag om hun eigen recreatie (ontspanning) te verbeelden met een open oog voor bezoekers van buiten die steeds meer intercultureel gericht zijn. Elke stadsdeelraad moet als het ware echt Amsterdam Proof zijn waarin het ‘belangrijke kleine’ geplaatst wordt in de context van het ‘belangwekkende grootte’. Zo’n culturele transmissie op het gebied van recreatie vraagt om politiek leiderschap, sociale tolerantie en stedelijke creativiteit.
Misschien is het woord recreatie zelf wel aan vervanging toe.

Giep Hagoort en John Huige zijn leden van het expertisenetwerk voor interactie en dialoog van de Amsterdam School of Management. Zij hebben het concept Stad zoekt Boer ontwikkeld ter versterking van de interactie tussen stad en platteland. Momenteel wordt op diverse plaatsen in het land Stad zoekt Boer uitgevoerd en verdiept. Recreatie heeft daarin een belangrijke plaats. Wat het debat over de relatie publiek en privaat betreft verwijzen zij naar Stijnie Lohof, Privaat beheerde woondomeinen en de verandering tussen publiek en privaat, in: ‘Ruimte in debat,’ nummer 5/2007, een uitgave van het Ruimtelijk Planbureau.

Wilt u een exemplaar van deze essaybundel bestellen? Stuur dan een e-mail naar [email protected] of bel 020-552 34 77.