Nieuwbouw met karakter maakt Amsterdam mooi

Op de Der Kinderenstraat in het stadsdeel Slotervaart zet Hetti Willemse haar auto stil. "Je moet je afvragen of dit wel de manier is", wijst ze kritisch naar een nagelnieuw appartementenblok dat in de plaats is gekomen van een naoorlogse portiekflat.

Het is de buurt waar dit PvdA-gemeenteraadslid opgroeide. Door de herstructurering is het nu de grootste nieuwbouwlocatie van Amsterdam. Bouwkundig zit die nieuwbouw goed in elkaar, maar verder vindt Willemse hem meestal weinig bijzonder. Bewoners van het blok waarvoor ze zojuist is gestopt, moeten het doen met Franse balkons. De toegepaste donkere baksteen lijkt het uniform van alle nieuwbouwlocaties. "Dit had overal kunnen staan", oordeelt ze kritisch.

IJzersterk

Dat je in Amsterdam bent, moet je kunnen zien, is de gedachte achter Mooi Amsterdam, een raadsnotitie waarmee Willemse samen met haar fractiegenoot Michiel Mulder de kat de bel aanbindt. De stad heeft een naam hoog te houden op het gebied van architectuur en stedenbouw, onderstrepen ze. Een naam die niet alleen met de vorm te maken heeft maar ook met de sociale kwaliteit. Daarmee zijn de monumentale wijken nog altijd ijzersterk. Het college van B en W en de raad reageren positief op het initiatief maar op welke wijze het ze zal aanzetten tot nieuw beleid is nog onduidelijk, vat Willemse de politieke stand van zaken samen. In elk geval hoopt ze dat de huidige financiële crisis niet leidt tot inleveren op kwaliteit. Het plan Berlage dat tijdens de grote depressie in de jaren dertig tot stand kwam, ziet ze als lichtend voorbeeld. Een participatiefonds om koop om te zetten in huur – in plaats van te bezuinigen op kwaliteit – presenteert ze vast als wapenfeit in de strijd voor kwaliteitsbehoud. "Gemeente, stadsdelen, architecten, aannemers, corporaties en ontwikkelaars zouden elkaar moeten zien te vinden in een visie voor de hele wijk", vervolgt ze haar rit met een een hand aan het stuur en de andere wijzend in de richting van het August Allebéplein. "De nieuwbouw schiet hier alle kanten op. Het wordt tijd dat er een supervisor komt die ervoor zorgt dat dit hele gebied een eigen karakter krijgt."

Gedroomd paradijs

Ze rijdt verder over de uitgestrekte lange Der Kinderenstraat. In het naoorlogse Slotervaart hoeven van de gemeente lang niet alle portiekflats weg. Nog steeds gewild zijn bijvoorbeeld de flats die gedrieën hofjes omsluiten met bankjes en speeltoestellen. Een gedroomd paradijs uit de jaren zestig, dat nog een tijd mee mag. "Deze opzet heeft een hoge woonkwaliteit", vindt ze. Hij is in elk geval karakteristiek voor het optimisme uit de wederopbouwtijd. Een mooi ogende renovatie is vaak een kwestie van details, wijst ze, nog steeds in de Der Kinderenstraat, naar een woonblok hoe het niet moet. De appartementen hebben dubbel glas gekregen in platte aluminium kozijnen, zoals ze in de jaren negentig in zwang waren. Kraak nog smaak aan, meent ze. Wellicht waren de originele houten mooier. Veel beter vindt ze de klassieke vorm van het verdiepte kozijn, zoals toegepast in modern kunststof nog wel, in een woonblok verderop. De Der Kinderenstraat voert eveneens langs de zogeheten Knijtijzerpanden, die binnenkort worden gesloopt. Voorstellen om deze opvallende gegroepeerde flats met verschillende bouwhoogten op de monumentenlijst te krijgen, zijn afgewezen. De matige bouwkundige kwaliteit was daarbij het argument. Veel nieuwbouw schiet in haar ogen vooral tekort door verwaarlozing van de relatie met de omgeving. Alleen al de Der Kinderenstraat laat missers in alle soorten zien. De kritiek geldt ook een woonblok dat, goedbedoeld, met een bestaande flat is verbonden door een hoge bakstenen schutting langs de straat. De kleur gaat sprongsgewijs over van het bonte patroon van de nieuwbouw naar – bijna – de lichtrode variant van de oudbouw. "Een mislukte poging; knullig", klinkt het. Hoe ambitieus en prestigieus ook van opzet, bij de herontwikkeling van het Oostelijk Havengebied ziet ze dezelfde fouten. Het door woningstichting De Key ontwikkelde Lloydhotel doemt voor de auto op tussen jonge bebouwing. Deze steekt schril af tegen het door De Key succesvol gerestaureerde Jugendstil-monument uit 1921, vindt ze. "Het is allemaal erg hard, met weinig oog voor detail."

Wind

Langs de IJ-oever ziet ze tot haar teleurstelling wederom "allemaal losse blokken". De wind heeft ertussen vrij spel. Zelfs op deze zomerse dag zijn wellicht mede daarom buiten weinig mensen te zien. De brug nemen naar het Java- en het Borneo-eiland is genoeg om te zien hoe het anders kan. De rit gaat er, onder meer, langs de ‘grachtjes van Sjoerd Soeters’, een hedendaagse variant van de grachtengordel met vrije kavels en tevens een aantal vaste elementen. Eenzelfde visie ligt ten grondslag aan de lange rij huizen aan het water van het IJ. Over een lengte van beide eilanden vormen deze ondanks hun variatie één geheel, stelt de pleitbezorgster van een Mooi Amsterdam tevreden vast.