Een vergezicht voor dichtbij: Het dagelijkse leven als schatkist

De stad Amsterdam is een schier oneindige bron van recreatieve mogelijkheden. De Amsterdamse grachten met hun rondvaartboten en de vele musea met hun wereldbefaamde kunstschatten zijn hier de meest bekende voorbeelden van. Maar juist op het niveau van het dagelijkse leven van de Amsterdammers blijven er nog vele mogelijkheden liggen.

In dit stuk zal ik aan de hand van een aantal toekomstige projecten een paar mogelijkheden nader uitwerken. In deze projecten ga ik uit van processen die voor het ontstaan en het huidige functioneren van de stad van wezenlijk belang zijn:

• de levering van elektriciteit, gas en schoon drinkwater
• de verwerking van afval
• de voedselvoorziening

Al deze elementaire voorzieningen nemen we vaak als vanzelfsprekend. Toch zitten er in het werk en in het vernuft dat erachter schuil gaan vele mogelijkheden voor innovatieve en leuke recreatie. Ze geven de stad identiteit en de mensen een gevoel van trots en betrokkenheid.

In de projecten zoek ik steeds naar een combinatie van verschillende grootheden:

• Recreatie: de behoefte van mensen om zich te ontspannen.
• Educatie: de behoefte van opvoeders hun kinderen gereedschap mee te geven voor de wereld die komen gaat.
• Burgerparticipatie: de behoefte van mensen om een bijdrage te leveren aan de samenleving.
• Duurzaamheid: de zorg van mensen voor een toekomstig, gezond leefklimaat.
• Marketing: de behoefte van bedrijven om zichzelf op een maatschappelijk verantwoorde wijze te laten zien aan hun klanten en het publiek.

Het is deze combinatie die de hieronder uitgewerkte vormen van recreatie bijzonder maakt. Het gaat om inhoudelijke recreatie waarbij mensen toch een ontspannend en gezellig dagje uit wordt geboden. Ze krijgen er de gelegenheid om van toeschouwer deelnemer te worden.

Mijn band met Amsterdam
Laat ik eerst iets vertellen over mijn eigen band met Amsterdam. Al meer dan 25 jaar woon ik met grote tevredenheid in stadsdeel Westerpark. Samen met mijn vrouw heb ik er twee kindjes gekregen die nu 6 en 3 jaar oud zijn. Wij wonen aan een leuk plein waar mensen van verschillende culturen door elkaar heen leven en spelen.

Met de geboorte van mijn oudste zoontje kwam ik terecht in ‘de wereld van dichtbij’. Onze wereld werd het huis waar hij rondkroop. Toen besefte ik pas goed dat door een aantal voorzieningen in en om huis, zoals gas, elektriciteit, schoon drinkwater en afvalverwerking, het dagelijkse leven heel comfortabel is. Ik bekijk vanaf die tijd de stad Amsterdam met andere ogen en ben ik mij meer gaan verwonderen over hoe al deze voorzieningen elke dag weer tot stand komen. Nu zie ik aan de rand van de stad grote fabrieken staan waar vuren branden met rokende pluimen uit hun schoorstenen. In deze fabrieken wordt vuilnis verbrand en elektriciteit opgewekt. Ook wordt er elke dag met grote pompen water van laag naar hoog gemalen om een stad, gelegen in een kuil en onder zeeniveau, droog te houden. Onder de grond krioelt een enorm buizenstelsel met de verschillende stromen van water, energie en afval door elkaar.

Amsterdam Wonderwel
Amsterdam Wonderwel (www.amsterdamwonderwel.nl) is de naam van het project dat tegen deze achtergrond is ontstaan. Het idee is om een plek te creëren waar kinderen en volwassenen een kijkje kunnen nemen achter de schermen van de stad Amsterdam. In de loop der jaren zijn de productieprocessen steeds grootschaliger geworden. Hierdoor is het voor de inwoners van de stad steeds moeilijker om ermee in aanraking te komen. Toch is dat wel belangrijk omdat vraagstukken hierover van wezenlijk belang zijn voor de toekomst van de stad. Hetzelfde geldt voor kinderen. Voor hen is het van belang om spelenderwijs een gevoel te krijgen bij wat er nodig is voor de productie van de voorzieningen waarvan zij dagelijks gebruik maken. Door op jonge leeftijd in aanraking te komen met deze vraagstukken zullen kinderen op hun eigen manier leren meedenken. Daarbij gaat het om vragen als: hoe gaat een dynamo draaien en waar komt de benodigde energie vandaan? Waar gaat een vuilniszak naartoe wanneer deze op straat is gezet en wat gebeurt er als de w.c. is doorgetrokken? Door met deze vragen bezig te zijn zullen kinderen later als zij volwassen zijn beter in staat zijn verantwoordelijkheid te dragen voor hun omgeving en de uitdagingen van hun tijd.

Maatschappelijke thema’s die aan de orde komen zijn bijvoorbeeld de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen bij de productie van de voorzieningen, de stijgende zeespiegel en de impact daarvan op een stad die onder zeeniveau ligt. Bedrijven die elke dag weer deze voorzieningen leveren zullen worden uitgenodigd om vanuit hun marketingbudget een bijdrage te leveren aan de realisatie van het project. Zij kunnen op Amsterdam Wonderwel laten zien wat ze doen voor de stad en de bezoekers meenemen in het avontuur hoe dat in de toekomst te doen. Ook kunnen kinderen al jong geïnteresseerd raken in de techniek van het dagelijkse leven en gemotiveerd raken om bekwame technici te worden. Iets waaraan op dit moment grote behoefte is. Daarnaast kunnen er tentoonstellingen worden georganiseerd over hoe deze voorzieningen worden geleverd in bijvoorbeeld Marokko, Turkije of andere landen. Dit is een inspirerende manier om Amsterdammers die geboren zijn in andere landen te binden aan de stad.

Boerenstadswens
Naast de bovengenoemde voorzieningen is voedsel een andere belangrijke basisbehoefte, waarbij een grote afstand is ontstaan tussen consument en producent. Uit de behoefte om contact te maken met de voedselproductie op het land is de Vereniging Boerenstadswens ontstaan (www.boerenstadswens.nl). Het is een vereniging van Amsterdamse stedelingen die een betekenisvolle relatie willen met het land rond de stad. De vereniging zoekt weer de verwondering van de groeiprocessen op het land. Een van de projecten die vanuit de vereniging is voorgesteld is het ontwikkelen van een stadsboerderij: een boerderij aan de rand van de stad waar stedelingen worden uitgenodigd om mee te werken op het land. Stel het wordt een pannenkoekenboerderij, dan wordt op het land rondom de boerderij graan verbouwd voor het meel in het beslag en is er een molen om het graan te malen. Er lopen kippen rond voor de eieren en koeien voor de melk. Van de melk wordt in een mooie kaasmakerij kaas gemaakt voor op de pannenkoek. Stedelingen, kinderen en volwassenen, kunnen op deze boerderij onder begeleiding van boeren meehelpen met graan zaaien, dorsen, oogsten en malen. Daarnaast kunnen ze koeien en kippen verzorgen, gras maaien, hooien, melken, stallen uitmesten en kaas maken. Het werk op de boerderij wordt de recreatie. Na het werk wordt de pannenkoek met honger en tevredenheid genuttigd en heeft de bezoeker een beeld van wat er allemaal nodig is om de pannenkoek of het broodje kaas mogelijk te maken.

Maatschappelijke thema’s die bij deze vorm van recreatie passen zijn bijvoorbeeld de relatie van de stad Amsterdam met haar boeren en het land rond de stad. Of de hoeveelheid voedselkilometers die op dit moment nodig zijn om de mensen uit de stad te voeden. Ook het toenemende overgewicht bij kinderen en volwassenen kan door zelf mee te werken op de boerderij tegen worden gegaan. Ik stel mij voor dat op het stuk land naast de molen, de kaasmakerij en de stallen voor de dieren, er ook een grote kas staat waar inheemse groenten uit Marokko, Turkije en Suriname worden verbouwd. Misschien groeien er in deze kas ook koffie, cacao en katoenplanten. De boerderij is een openbare en toegankelijke plek, waar de mensen elke dag terecht kunnen. Om de exploitatie rond te krijgen kan er aan de ingang entree worden gevraagd.

Naast deze stadsboerderij wil de vereniging graag dat alle basisscholieren van Amsterdam elk jaar een dag kunnen meewerken op een Amsterdamse boerderij. Als dat mogelijk wordt zal boerderijeducatie een maatschappelijk gewaardeerd product worden dat voor de boeren rond de stad een extra inkomstenbron is. Hierdoor zullen de Amsterdamse boeren worden gestimuleerd om zich (nog) meer naar de stad te keren. Samen met hun ouders komen de kinderen in het weekend terug om op de boerderij te recreëren, wanneer er open dagen zijn. Op die manier kunnen kinderen en volwassenen een band opbouwen met het boerenleven en wordt het contact hersteld met waar het dagelijkse eten vandaan komt.

Vanuit het marketingbudget van verschillende bedrijven kan er in deze ontwikkeling worden geïnvesteerd. Te denken valt aan banken die groene producten verkopen en zorgverzekeraars met klanten in de stad die kampen met overgewicht. Ook voor bedrijven die streekproducten gaan afzetten in de stad is boerderijeducatie een interessant product. Kinderen zullen na een bezoek aan een echte boerderij hun ouders verleiden om in de stad meer streekproducten te kopen, omdat dit ten goede komt aan de boer en de boerin. Door het recreëren op privé- en openbare boerderijen rond Amsterdam zal het aantal recreatiekilometers afnemen. Hetzelfde geld voor de voedselkilometers als er meer streekproducten gekocht gaan worden.

Recreatieve arrangementen
Laat ik een arrangement schetsen dat op wijkniveau de moeite waard lijkt. Langs het Westerpark ligt de Haarlemmertrekvaart. Een enorme infrastructureel karwei dat de Amsterdammers uit de 17 de eeuw met schep en kruiwagen hebben geklaard. Ik stel mij voor dat op het Westerpark een wachtlokaal is waar het verhaal wordt verteld hoe de Amsterdammers van toen het graven van de vaart voor elkaar hebben gekregen. Eens in het uur vertrekt er vanuit dit wachtlokaal een boot, die nog echt wordt getrokken door paarden. Met deze boot vaart men naar de Tuinen van West, een landelijk gebied tussen het stadsdeel Osdorp en het stadsdeel Geuzenveld. Daar aangekomen bezoekt men de stadsboerderij, waar men kan meedoen aan de boerenactiviteiten. Aan het eind van de dag vertrekken de bezoekers met een paardentram tevreden terug naar huis, de auto of het Centraal Station.

Een ander voorbeeld is de Amsterdamse Dam. Ook daar speelt voor mij de vraag: hoe hebben mensen het in die tijd voor elkaar gekregen om een stevige dam te bouwen in de Amstel? Dit werk heeft de stad haar naam gegeven en biedt nu veel kansen om de inwoners van Amsterdam aan de stad te binden. Ergens op de dam komt er een ruimte waar dit verhaal wordt verteld. Op Amsterdam Wonderwel kunnen kinderen hun eigen dam bouwen met de middelen van toen. Op die manier kunnen de kinderen zich inleven hoe mensen het voor elkaar hebben gekregen. Ik wil het verhaal zo vertellen dat het doorzettingsvermogen en de innovativiteit van toen inspiratie geven voor de uitdagingen van de huidige tijd. De energie die mensen toen gebruikten om samen te werken, mislukkingen te verwerken en opnieuw uitdagingen aan te gaan is dezelfde als voor mensen nu. De uitdaging van het bouwen van de Dam toen is een zelfde soort uitdaging als ons nu teweer te stellen tegen bijvoorbeeld de stijgende zeespiegel.

Tot slot
Dit soort van recreatiearrangementen zijn voor de hele stad te maken. In Amsterdam ligt veel geschiedenis voor het oprapen. Het opbouwen van de stad met al haar voorzieningen is mensenwerk geweest dat tot de verbeelding spreekt. Ik vind het belangrijk om met de te ontwikkelen arrangementen het contact met vroeger te herstellen, dit in combinatie met hoe mensen het nu doen. Verhalen van boeren en van bedrijven als Waternet en AfvalenergieBedrijf zijn nog steeds het vertellen waard. Vanuit de trots die daarin doorklinkt kunnen we naar de toekomst kijken en onze kinderen voorbereiden en uitrusten om het werk te gaan doen dat nodig is om de stad in stand te houden.

Bij het ontwikkelen van dit soort van projecten is voor het succes van belang dat de gemeente Amsterdam zich er duidelijk over uitspreekt. Dat is essentieel voor het betrekken van de andere belanghebbenden. Het zijn projecten waar het op samenwerken aankomt omdat er verschillende belangen worden gediend. Maar doordat het gemeenteapparaat vaak versnipperd werkt; de projecten horen en bij economische zaken en bij onderwijs etc., wordt de samenhang uit het oog verloren. Dit komt de overtuigingskracht ervan niet ten goede.

Langs deze weg pleit ik dan ook voor een helder aanspreekpunt binnen de gemeente. Misschien zijn bovengenoemde projecten voor I Amsterdam wel een goede manier om aan citymarketing te doen.

Toen Hans Wilschut acht jaar geleden vader werd, wilde hij zijn kinderen inwijden in de wereld van ‘alledag’. Het idee ontstond om de behoefte tot recreëren te combineren met de behoefte tot inwijden. Deze combinatie werd de basis van de projecten die zijn bedrijf, Wonderwel Projecten, en belanghebbende partijen samen ontwikkelen. De projecten die zij ontwikkelen zijn bedoeld om de consument te betrekken bij vitale onderdelen van het dagelijkse leven, zoals de productie van elektriciteit, schoon drinkwater, voedsel en aardgas. En dat op een manier dat zij zich uitgedaagd voelen mee te denken én te doen bij de instandhouding van de betreffende voorzieningen. Recreëren wordt zo een moderne vorm van burgerparticipatie. De website van zijn bedrijf is www.wonderwelprojcten.nl.

Wilt u een exemplaar van deze essaybundel bestellen? Stuur dan een e-mail naar [email protected] of bel 020-552 34 77.